คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 4907/2566

ป.พ.พ. ได้บัญญัติกำหนดหลักเกณฑ์ในการขอผ่านที่ดินซึ่งล้อมอยู่ออกไปสู่ทางสาธารณะไว้ในมาตรา 1349 วรรคหนึ่ง ว่า ที่ดินแปลงใดมีที่ดินแปลงอื่นล้อมอยู่จนไม่มีทางออกถึงทางสาธารณะได้ เจ้าของที่ดินแปลงนั้นจะผ่านที่ดินซึ่งล้อมอยู่ไปสู่ทางสาธารณะได้ เป็นกรณีที่กฎหมายบัญญัติให้มุ่งพิจารณาถึงสภาพของที่ดินนั้นว่าจะต้องถูกที่ดินแปลงอื่นล้อมอยู่จนไม่มีทางออกสู่ทางสาธารณะเป็นสำคัญ เจ้าของที่ดินแปลงนั้นจึงมีสิทธิจะผ่านที่ดินซึ่งล้อมอยู่ไปสู่ทางสาธารณะได้ และมีสิทธิขอผ่านที่ดินที่ล้อมแปลงใดก็ได้ เพียงแต่การที่จะผ่านที่ดินที่ล้อมนั้น บทบัญญัติในวรรคสามของมาตราเดียวกัน กำหนดให้ ที่และวิธีทำทางผ่านนั้นต้องเลือกให้พอควรแก่ความจำเป็นของผู้มีสิทธิจะผ่าน กับทั้งให้คำนึงถึงที่ดินที่ล้อมอยู่ให้เสียหายแต่น้อยที่สุดที่จะเป็นไปได้ ซึ่งนอกจากที่ดินของจำเลยที่ 1 ถึงที่ 5 และนายสุจินต์ ที่โจทก์ฟ้องขอเปิดทางจำเป็นแล้ว โจทก์สามารถใช้ที่ดินโฉนดเลขที่ 55890 เป็นทางจำเป็นเข้าออกสู่ซอยเอกชัย 69 ซึ่งเป็นถนนสาธารณะได้ โดยผ่านที่ดินเครือญาติโจทก์ ย่อมแสดงให้เห็นว่า นอกจากทางพิพาทแล้วโจทก์ยังมีทางออกสู่ทางสาธารณะโดยขอเปิดทางจำเป็นในที่ดินแปลงอื่นได้ ซึ่งการจะขอเปิดทางจำเป็นในที่ดินแปลงใดนั้นต้องคำนึงถึงที่ดินที่ล้อมอยู่ให้เสียหายแต่น้อยที่สุดที่จะเป็นไปได้ เมื่อพิจารณาถึงสภาพที่ดินพิพาทที่โจทก์ขอเปิดเป็นทางจำเป็นนั้น มีลักษณะเป็นถนนคอนกรีตอันเป็นสาธารณูปโภคที่ผู้จัดสรรที่ดินได้จัดทำขึ้นและตกอยู่ภายใต้ภาระจำยอมแก่ที่ดินที่จัดสรรตามกฎหมาย ซึ่งบริเวณดังกล่าวมีบ้านพักอาศัยเป็นจำนวนมาก การเปิดทางจำเป็นให้ใช้เป็นเส้นทางเข้าออก ย่อมส่งผลกระทบต่อสภาพความเป็นอยู่ของเจ้าของที่ดินจัดสรรในการพักอาศัยให้เกิดความสงบสุขและปลอดภัยได้ อีกทั้งในขณะที่โจทก์และมารดาโจทก์ร่วมกันซื้อที่ดินมาและมารดาโจทก์ยกที่ดินส่วนของมารดาโจทก์ให้โจทก์ภายหลังนั้น ที่ดินดังกล่าวมีสภาพเป็นที่ตาบอด ไม่มีทางเข้าออกสู่ทางสาธารณะ ซึ่งโจทก์และมารดาโจทก์ย่อมต้องทราบดีว่า การซื้อที่ดินดังกล่าวจะมีปัญหาในทางเข้าออกสู่ทางสาธารณะ ทำให้ไม่ได้รับความสะดวก ซึ่งหากต้องการให้ที่ดินมีทางเข้าออก อาจต้องเสียค่าใช้จ่ายในการจัดหาที่ดินและทำถนนเพื่อเป็นทางเข้าออก แต่โจทก์หาดำเนินการเช่นนั้นไม่ กลับจะมาขอเปิดทางจำเป็นเพื่อใช้ถนนคอนกรีตอันเป็นสาธารณูปโภคที่จำเลยที่ 1 ถึงที่ 5 และนายสุจินต์ ซึ่งเป็นผู้จัดสรรที่ดินได้ลงทุนจัดทำขึ้นเพื่อประโยชน์แก่ที่ดินที่จัดสรร โดยโจทก์ไม่ต้องลงทุนทำถนนคอนกรีตเอง และเมื่อเปิดทางจำเป็นแล้วยังเป็นการเพิ่มมูลค่าให้แก่ที่ดินของโจทก์ แต่กลับกันกลับทำให้ถนนคอนกรีตดังกล่าวต้องรับภาระจากการใช้งานที่เพิ่มขึ้นทั้งที่ดินของโจทก์ เป็นที่ดินว่างเปล่าและโจทก์ไม่เคยใช้ทางพิพาทเป็นทางเข้าออกมาก่อน แม้โจทก์จะอ้างว่าการขอผ่านทางจำเป็นในที่ดินพิพาทจะสะดวกที่สุดก็ตาม ก็เป็นความสะดวกของโจทก์แต่เพียงฝ่ายเดียว และไม่ใช่ทางเลือกที่ทำให้ที่ดินที่ล้อมอยู่เสียหายแต่น้อยที่สุด ดังนั้น โจทก์จึงไม่มีสิทธิขอเปิดทางพิพาทเป็นทางจำเป็นได้

โจทก์ฟ้องขอให้พิพากษาว่า ที่ดินโฉนดเลขที่ 3625 หน้ากว้างถนน 8 เมตร ยาว 110 เมตร ตกเป็นทางจำเป็นแก่ที่ดินของโจทก์ และให้จำเลยทั้งเก้ารื้อถอนแนวกั้นรั้วออกไปจากทางเข้าออกที่ดินของโจทก์เพื่อออกสู่ทางสาธารณะ

จำเลยทั้งเก้าให้การขอให้ยกฟ้อง

ศาลชั้นต้นพิพากษาว่า ที่ดินโฉนดเลขที่ 3625 ของจำเลยทั้งเก้า กว้าง 8 เมตร ยาว 109.08 เมตร ตกเป็นทางจำเป็นแก่ที่ดินของโจทก์โฉนดเลขที่ 10547 และให้จำเลยทั้งเก้ารื้อถอนแนวกั้นรั้วออกไปจากทางเข้าออกที่ดินของโจทก์เพื่อให้โจทก์ออกสู่ทางสาธารณะ โดยให้โจทก์ใช้ค่าทดแทนแก่จำเลยทั้งเก้าเป็นเงิน 3,600,000 บาท กับให้จำเลยทั้งเก้าใช้ค่าฤชาธรรมเนียมแทนโจทก์ โดยกำหนดค่าทนายความ 10,000 บาท คำขออื่นให้ยก

โจทก์และจำเลยทั้งเก้าอุทธรณ์

ศาลอุทธรณ์พิพากษายืน ค่าฤชาธรรมเนียมในชั้นอุทธรณ์ให้ตกเป็นพับ

จำเลยทั้งเก้าฎีกา โดยได้รับอนุญาตจากศาลฎีกา

ศาลฎีกาวินิจฉัยว่า ข้อเท็จจริงรับฟังเป็นยุติตามที่คู่ความมิได้โต้เถียงกันในชั้นนี้ว่า โจทก์เป็นเจ้าของที่ดินโฉนดเลขที่ 10547 เนื้อที่ 6 ไร่ 1 งาน 1 ตารางวา จำเลยที่ 1 ถึงที่ 5 และนายสุจินต์ เป็นเจ้าของที่ดินโฉนดเลขที่ 3625 นายสุจินต์ถึงแก่ความตาย จำเลยที่ 6 ถึงที่ 9 เป็นผู้จัดการมรดกของนายสุจินต์ ที่ดินของโจทก์ถูกปิดล้อมโดยที่ดินของบุคคลอื่นทุกด้าน ทิศเหนือติดทางรถไฟสายวงเวียนใหญ่ - สมุทรสงคราม ทิศใต้ติดที่ดินของจำเลยที่ 1 ถึงที่ 5 และนายสุจินต์ในส่วนที่เป็นทางพิพาท ทางพิพาทกว้าง 8 เมตร ยาว 109.08 เมตร ภายในกรอบสีเขียว มีสภาพเป็นถนนเดินเท้าและทางรถยนต์เชื่อมต่อกับถนนสาธารณประโยชน์ในที่ดินจัดสรรของจำเลยที่ 1 ถึงที่ 5 และนายสุจินต์ และตกเป็นภาระจำยอมแก่ที่ดินจัดสรรตามกฎหมายจำเลยที่ 1 ถึงที่ 5 และนายสุจินต์ได้ทำรั้วปิดกั้นแนวที่ดินของโจทก์กับทางพิพาท ทำให้โจทก์ไม่สามารถใช้ทางพิพาทเข้าออกสู่ทางสาธารณะได้

คดีมีปัญหาต้องวินิจฉัยตามฎีกาของจำเลยทั้งเก้าประการแรกว่า โจทก์มีสิทธิขอเปิดทางพิพาทเป็นทางจำเป็นแก่ที่ดินของโจทก์หรือไม่ เห็นว่า ประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ได้บัญญัติกำหนดหลักเกณฑ์ในการขอผ่านที่ดินซึ่งล้อมอยู่ออกไปสู่ทางสาธารณะไว้ในมาตรา 1349 วรรคหนึ่ง ว่า ที่ดินแปลงใดมีที่ดินแปลงอื่นล้อมอยู่จนไม่มีทางออกถึงทางสาธารณะได้ เจ้าของที่ดินแปลงนั้นจะผ่านที่ดินซึ่งล้อมอยู่ไปสู่ทางสาธารณะได้ เป็นกรณีที่กฎหมายบัญญัติให้มุ่งพิจารณาถึงสภาพของที่ดินนั้นว่าจะต้องถูกที่ดินแปลงอื่นล้อมอยู่จนไม่มีทางออกสู่ทางสาธารณะเป็นสำคัญ เจ้าของที่ดินแปลงนั้นจึงมีสิทธิจะผ่านที่ดินซึ่งล้อมอยู่ไปสู่ทางสาธารณะได้ เจ้าของที่ดินซึ่งถูกที่ดินแปลงอื่นล้อมจึงมีสิทธิขอผ่านที่ดินที่ล้อมแปลงใดก็ได้ เพียงแต่การที่จะผ่านที่ดินที่ล้อมนั้น บทบัญญัติในวรรคสามของมาตราเดียวกันกำหนดให้ ที่และวิธีทำทางผ่านนั้นต้องเลือกให้พอควรแก่ความจำเป็นของผู้มีสิทธิจะผ่าน กับทั้งให้คำนึงถึงที่ดินที่ล้อมอยู่ให้เสียหายแต่น้อยที่สุดที่จะเป็นไปได้ ซึ่งนอกจากที่ดินของจำเลยที่ 1 ถึงที่ 5 และนายสุจินต์ ที่โจทก์ฟ้องขอเปิดทางจำเป็นแล้ว ยังปรากฏข้อเท็จจริงจากนางสมเพ็ญ พยานจำเลยทั้งเก้าว่า โจทก์สามารถใช้ที่ดินโฉนดเลขที่ 55890 เป็นทางจำเป็นเข้าออกสู่ซอยเอกชัย 69 ซึ่งเป็นถนนสาธารณะได้ โดยผ่านที่ดินเครือญาติโจทก์ ซึ่งเจือสมกับว่าที่ร้อยตรีขวัญ ผู้รับมอบอำนาจโจทก์เบิกความตอบทนายจำเลยทั้งเก้าถามค้านว่า มารดาโจทก์เคยขอใช้เส้นทางออกสู่ซอยเอกชัย 69 โดยผ่านที่ดินหมายเลข 7 แต่เจ้าของที่ดินไม่ขายให้ โจทก์ไม่เคยฟ้องเจ้าของที่ดินหมายเลข 7 เนื่องจากเป็นที่ดินขนาดเล็กหากฟ้องจะไม่เหลือที่ดินเนื่องจากทางแคบ รถไม่สามารถเข้าออกได้ ดังนั้น ย่อมแสดงให้เห็นว่านอกจากทางพิพาทแล้วโจทก์ยังมีทางออกสู่ทางสาธารณะโดยขอเปิดทางจำเป็นในที่ดินแปลงอื่นได้ ซึ่งการจะขอเปิดทางจำเป็นในที่ดินแปลงใดนั้นต้องคำนึงถึงที่ดินที่ล้อมอยู่ให้เสียหายแต่น้อยที่สุดที่จะเป็นไปได้ เมื่อพิจารณาถึงสภาพที่ดินพิพาทที่โจทก์ขอเปิดเป็นทางจำเป็นนั้น มีลักษณะเป็นถนนคอนกรีตอันเป็นสาธารณูปโภคที่ผู้จัดสรรที่ดินได้จัดทำขึ้นและตกอยู่ภายใต้ภาระจำยอมแก่ที่ดินที่จัดสรรตามกฎหมาย ซึ่งบริเวณดังกล่าวมีบ้านพักอาศัยในที่ดินจัดสรรเป็นจำนวนมาก การเปิดทางจำเป็นในที่ดินพิพาทให้โจทก์และบริวารใช้เป็นเส้นทางเข้าออก ย่อมส่งผลกระทบต่อสภาพความเป็นอยู่ของเจ้าของที่ดินจัดสรรในการพักอาศัยให้เกิดความสงบสุขและปลอดภัยได้ ส่วนที่ดินแปลงหมายเลข 7 ที่สามารถผ่านสู่ถนนซอยเอกชัย 69 ได้นั้น ว่าที่ร้อยตรีขวัญเบิกความตอบคำถามค้านทนายจำเลยทั้งเก้าว่า พยานไม่เคยไปดูที่ดินหมายเลข 7 ดังนั้น เมื่อว่าที่ร้อยตรีขวัญไม่เคยไปดูที่ดินแปลงดังกล่าวจึงยังไม่อาจรับฟังได้อย่างแน่ชัดว่า ที่ดินแปลงดังกล่าวมีขนาดเนื้อที่น้อยจนไม่อาจเปิดทางจำเป็นได้ นอกจากนี้ การเปิดทางจำเป็นให้มีขนาดกว้าง ยาว เพียงใดย่อมจะต้องคำนึงถึงสภาพและเนื้อที่ของที่ดินแปลงที่ล้อมด้วยเพื่อให้เกิดความเสียหายแต่น้อยที่สุดที่จะเป็นไปได้ หาใช่จะต้องเปิดเป็นทางจำเป็นกว้าง ยาว ขนาดรถยนต์ผ่านได้ในทุกกรณีไม่ ข้ออ้างของโจทก์ที่ว่าที่ดินแปลงดังกล่าวมีขนาดเล็กไม่สามารถเปิดทางจำเป็นได้จึงฟังไม่ขึ้น อีกทั้งปรากฏว่า ในขณะที่โจทก์และมารดาโจทก์ซื้อที่ดินมาและมารดาโจทก์ยกที่ดินส่วนของมารดาโจทก์ให้โจทก์ในภายหลังนั้น ที่ดินดังกล่าวมีสภาพเป็นที่ดินตาบอด ไม่มีทางเข้าออกสู่ทางสาธารณะ ซึ่งมารดาโจทก์และโจทก์ย่อมต้องทราบดีว่า การซื้อที่ดินดังกล่าวจะมีปัญหาในทางเข้าออกสู่ทางสาธารณะ ทำให้ไม่ได้รับความสะดวกสบาย ซึ่งหากต้องการให้ที่ดินมีทางเข้าออก อาจจะต้องเสียเวลา เสียค่าใช้จ่ายในการจัดหาที่ดินและทำถนนเพื่อเป็นทางเข้าออก แต่โจทก์หาดำเนินการเช่นนั้นไม่ กลับจะมาขอเปิดทางจำเป็นเพื่อใช้ถนนคอนกรีตอันเป็นสาธารณูปโภคที่จำเลยที่ 1 ถึงที่ 5 และนายสุจินต์ซึ่งเป็นผู้จัดสรรที่ดินได้ลงทุนจัดทำขึ้นเพื่อประโยชน์แก่ที่ดินที่จัดสรร โดยโจทก์ไม่ต้องลงทุนทำถนนคอนกรีตด้วยค่าใช้จ่ายของตนเอง และเมื่อเปิดทางจำเป็นแล้วยังเป็นการเพิ่มมูลค่าให้แก่ที่ดินของโจทก์ซึ่งมีเนื้อที่มากถึง 6 ไร่ 1 งาน 1 ตารางวาไปในตัว แต่กลับกันกลับทำให้ถนนคอนกรีตดังกล่าวต้องรับภาระจากการใช้งานที่เพิ่มขึ้น ทั้งที่ดินของโจทก์เป็นที่ดินว่างเปล่าและโจทก์ไม่เคยใช้ทางพิพาทเป็นทางเข้าออกมาก่อน แม้โจทก์จะอ้างว่าการขอผ่านทางจำเป็นในที่ดินพิพาทจะสะดวกที่สุดก็ตาม ก็เป็นความสะดวกของโจทก์แต่เพียงฝ่ายเดียว และไม่ใช่ทางเลือกที่ทำให้ที่ดินที่ล้อมอยู่เสียหายแต่น้อยที่สุด ดังนั้น โจทก์จึงไม่มีสิทธิขอเปิดทางพิพาทเป็นทางจำเป็นได้ กรณีไม่จำต้องวินิจฉัยประเด็นอื่นอีกต่อไป ที่ศาลล่างทั้งสองพิพากษามานั้น ศาลฎีกาไม่เห็นพ้องด้วย ฎีกาของจำเลยทั้งเก้าฟังขึ้น

พิพากษากลับ ให้ยกฟ้อง ค่าฤชาธรรมเนียมทั้งสามศาลให้เป็นพับ