คำพิพากษาศาลฎีกาที่ 191/2501

การเป็นหุ้นส่วนกันนั้น เป็นเรื่องเฉพาะตัวของผู้เป็นหุ้นส่วนนั้น ๆ เอง ห้างหุ้นส่วนย่อมเลิกกันเมื่อผู้เป็นหุ้นส่วนคนใดคนหนึ่งตาย ผู้รับมรดกก็ดีหรือผู้จัดการมรดกของผู้เป็นหุ้นส่วนที่ตายจะยืนยันถือสิทธิ์โดยลำพังเข้าไปเป็นหุ้นส่วนแทนที่ผู้ตายต่อไปนั้นไม่ได้ และนัยที่ตรงข้ามผู้เป็นหุ้นส่วนอื่นจะฟ้องขอให้บังคับให้ผู้รับมรดกหรือผู้จัดการมรดกเช่นว่านั้นเข้ามาเป็นหุ้นส่วนแทนที่ผู้ตายต่อไปก็ไม่ได้

โจทก์ฟ้องขอให้ตั้งผู้ชำระบัญชีของห้างหุ้นส่วน ผู้จัดการมรดกและผู้รับมรดกจะต้องเข้ามาแทนที่ของหุ้นส่วนผู้ตายเพื่อการชำระบัญชี หลักกฎหมายในเรื่องการที่ต้องเข้ามาแทนที่เพื่อการชำระบัญชีเป็นคนละเรื่องกับการเข้ามาเป็นหุ้นส่วนแทนที่ผู้ตาย

โจทก์เป็นหุ้นส่วนกับผู้ตาย จำเลยซึ่งเป็นผู้รับมรดกและผู้จัดการมรดกของผู้ตายปฏิเสธไม่ยอมคิดบัญชี โจทก์ย่อมมีสิทธิฟ้องจำเลยได้

โจทก์ฟ้องและมีคำขอท้ายฟ้องให้ศาลแต่งตั้งผู้ชำระบัญชีจัดการชำระบัญชีของหุ้นส่วนตามกฎหมายลอย ๆ เช่นนี้เป็นการเพียงพอแล้ว คำขอท้ายฟ้องของโจทก์เช่นว่านี้ ไม่ขัดต่อ ป.วิ.แพ่ง มาตรา 172 และการที่ศาลแต่งตั้งเจ้าพนักงานบังคับคดีเป็นผู้ชำระบัญชี ก็ไม่ใช่เป็นเรื่องเกินคำขอแต่ประการใด

เรื่องเลิกห้างหุ้นส่วนและชำระบัญชี

โจทก์ฟ้องจำเลยซึ่งเป็นผู้รับมรดกของพระยาศรีธรรมราชขอให้ศาลสั่งเลิกการเป็นหุ้นส่วน ระหว่างโจทก์กับพระยาศรีธรรมราชและตั้งผู้ชำระบัญชีจัดการชำระบัญชีของหุ้นส่วนนี้ตามกฎหมาย

จำเลยให้การต่อสู้และตัดฟ้องหลายประการ

ศาลฎีกาพิพากษายืนตามศาลล่างทั้งสองให้ตั้งผู้ชำระบัญชีขึ้นตาม ป.พ.พ. มาตรา ๑๐๖๑ โดยให้ผู้เป็นหุ้นส่วนทั้ง ๒ รายตามที่โจทย์ฟ้องนี้จัดตั้งขึ้น ภายในกำหนด ๒ เดือน พ้นกำหนดนี้แล้วไม่ได้จัดตั้งขึ้นหรือจัดตั้งขึ้นไม่ได้ ก็ให้ตั้งเจ้าพนักงานบังคับคดีเป็นผู้ชำระบัญชี

ในข้อกฎหมาย ศาลฎีกาวินิจฉัยว่า :-

การเป็นหุ้นส่วนกันนั้น เป็นเรื่องเฉพาะตัวของผู้เป็นหุ้นส่วนนั้น ๆ เองป.พ.พ. มาตรา ๑๐๕๕(๕) จึงบัญญัติว่า ห้างหุ้นส่วนย่อมเลิกกันเมื่อผู้เป็นหุ้นส่วนคนใดคนหนึ่งตาย ผู้รับมรดกก็ดี หรือผู้จัดการมรดกของผู้เป็นหุ้นส่วนที่ตายจะยืนยันสิทธิโดยลำพังเข้าไปเป็นหุ้นส่วนแทนที่ผู้ตายต่อไปนั้นไม่ได้ และนัยที่ตรงข้าม ผู้เป็นหุ้นส่วนอื่นจะฟ้องขอให้บังคับให้ผู้รับมรดกหรือผู้จัดการมรดกเช่นว่านั้นเข้ามาเป็นหุ้นส่วนแทนที่ผู้ตายต่อไปก็ไม่ได้เช่นเดียวกัน

เรื่องนี้โจทก์ไม่ได้ฟ้องขอให้บังคับจำเลยเป็นหุ้นส่วนกับโจทก์แทนทีผู้ตายต่อไปเช่นเดิม หากแต่ขอให้จัดการตั้งผู้ชำระบัญชีของห้างหุ้นส่วนต่างหาก ซึ่งผู้จัดการมรดกและผู้รับมรดกจะต้องเข้ามาแทนที่ของหุ้นส่วนผู้ตายเพื่อการชำระบัญชีและเห็นผลได้ชัดว่า ถ้าไม่มีการชำระบัญชีกันและจะจัดการมรดกของผู้ตายให้เสร็จสิ้นเรียบร้อยไม่ได้หย่างหลักกฎหมายในเรื่องการที่ต้องเข้ามาแทนที่เพื่อการชำระบัญชีเป็นคนละเรื่องกับการเข้ามาเป็นหุ้นส่วนแทนที่ผู้ตาย

โจทก์เป็นหุ้นส่วนกับผู้ตาย จำเลยซึ่งเป็นผู้รับมรดกและผู้จัดการมรดกของผู้ตายปฏิเสธไม่ยอมคิดบัญชี โจทก์ย่อมมีสิทธิฟ้องจำเลยได้

โจทก์ฟ้องและขอให้ศาลแต่งตั้งผู้ชำระบัญชีจัดการชำระบัญชีของหุ้นส่วนตามกฎหมายลอย ๆ เช่นนี้เป็นการเพียงพอแล้ว คำขอท้ายฟ้องของโจทก์เช่นนี้ไม่ขัดต่อประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง มาตรา ๑๗๒ และการที่ศาลแต่งตั้งเจ้าพนักงานบังคับคดีเป็นผู้ชำระบัญชี ก็ไม่ใช่เป็นเรื่องเกินคำขอแต่ประการใด เพราะในกรณีที่จะต้องแต่งตั้งเป็นผู้ชำระบัญชีโดยคำสั่งของศาลแล้ว ศาลย่อมมีอำนาจพิจารณาตัวผู้ชำระบัญชีและมีคำสั่งแต่งตั้งได้เองตามที่เห็นสมควร แม้คู่กรณีที่เสนอผู้ใดขึ้นมาโดยเฉพาะ เมื่อศาลพิจารณาเห็นว่าเป็นบุคคลที่ไม่สมควรจะได้รับการแต่งตั้ง ศาลอาจแต่งตั้งบุคคลอื่นก็ได้